Sau mấy năm lui về Côn Sơn vui với tùng trúc mai hạc, năm 1440 vua Lê Thái Tông ban chiếu vời Nguyễn Trãi ra làm quan, phục lại chức tước cũ, kiêm tri Tam quán sự. Tuy làm quan trở lại, nhưng cụ vẫn ở Côn Sơn, thi thoảng có việc mới về triều đình để chầu. Mùa thu năm Nhâm Tuất (1442), nhân đi tuần du và duyệt binh ở Chí Linh, nhà vua có ghé Côn Sơn thăm Nguyễn Trãi. Sách Đại Việt sử ký toàn thư–Bản kỷ thực lục–quyển XI chép:Nhâm Tuất,mùa thu,tháng 7,ngày 27 (31-8-1442),vua [Thái Tông] đi tuần về miền Đông, duyệt binh ở thành Chí Linh. Nguyễn Trãi đón vua ngự ở chùa Côn Sơn, ở hương của Nguyễn Trãi. Nhân cuộc gặp gỡ này, vua Lê Thái Tông đã viết bài thơ tao ngộ: (Theo”Thêm hai bài thơ chữ Hán của Ức Trai tiên sinh”của Nguyễn Công Lý Tạp chí Hán Nôm số 5 năm 2011)
Bài thơ như sau:
御 製 遭 遇 詩
閱 罷 摟 船 海 上 回,
崑 莊 得 得 六 飛 來.
只 今 綠 野 閒 雲 墅,
尚 憶 藍 山 負 鳳 才.
壺 裡 有 天 忘 甲 子,
山 中 無 地 起 樓 臺.
憑 誰 為 我 丹 青 手,
畫 出 湖 山 點 柳 梅.
Ngự chế tao ngộ thi
Duyệt bãi lâu thuyền hải thượng hồi,
Côn trang đắc đắc lục phi lai.
Chỉ kim Lục Dã*nhàn vân thự,
Thượng ức Lam Sơn phụ phượng**tài.
Hồ lý***hữu thiên vong giáp tý,
Sơn trung vô địa khởi lâu đài.
Bằng thuỳ vị ngã đan thanh thủ,
Hoạ xuất hồ sơn điểm liễu mai.
Bản dịch của Nguyễn Văn Dũng Vicar
Duyệt trận thuyền về dặm biển dài
Côn Sơn, sáu ngựa vội về nơi
Thăm nhà Lục Dã mây nhàn ngắm
Còn nhớ Lam Sơn gánh phượng tài
Trời có trong bầu quên tuổi tác
Giữa rừng không đất dựng lâu đài
Nhờ ai vì trẫm ra tay hoạ
Non nước hoạ đồ điểm liễu mai.(t)
*. Lục Dã là biệt hiệu của ông Bùi Độ sống vào đời Đường, vua Đường thỉnh thoảng tới nhà thăm ông.
**. Phượng tài: Tức tài phượng hoàng, chỉ Nguyễn Trãi trổ hết tài sức viết thư thảo hịch giúp vua Thái Tổ dựng nước. Theo sử liệu phong kiến, các cơ quan văn phòng chuyên lo soạn thảo các văn từ giúp cho nhà vua, như Trung thư sảnh, Môn hạ sảnh, Hàn lâm viện…thường ở khu vực hồ Phụng hoàng, gần cung vua, do đó “phụng hoàng” trong bài thơ được dùng theo ý nghĩa này.
***. Hồ Lý: Câu này lấy tích ông Phí Trường Phòng đi theo Hồ Công tu tập theo Đạo giáo, chui vào bầu tiên (hồ lý) trong đó có trời.
**** Vua Lê Thái Tông đánh giá rất cao Nguyễn Trãi qua một bài thơ của mình và Nguyễn Trãi hoạ lại rất hay, quân thần hô ứng tương đắc. Thật tiếc là 7 ngày sau vua băng ở Lệ chi viên(7-9-1442), và 19 ngày sau bài hoạ thơ này (19-9-1442) Nguyễn Trãi bị chu di tam tộc.
>> Tham khảo thêm thơ, truyện tại: https://thienduongtruyen.com/
